Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Proponowane w ustawie zmiany są związane przede wszystkim z ratyfikowaną przez Polskę Konwencją o pracy na morzu. 

Nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zgodnie z założeniami projektu ma dotyczyć marynarzy wykonujących pracę na statkach o przynależności innej niż polska, do których nie mają zastosowania przepisy unijne o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Cele ustawy

W założeniach do ustawy wskazano, że marynarze podobnie jak inne osoby wykonujące pracę zależną, objęci są konstytucyjną gwarancją prawa do zabezpieczenia społecznego. Specyfika tego zawodu, która obejmuje wykonywanie pracy w różnych miejscach i w różnych porządkach prawnych, powoduje jednak, że ochrona socjalna marynarzy, którzy mają miejsce zamieszkania w Polsce, kształtuje się w zróżnicowany sposób.

W uzasadnieniu do projektu ustawy zaakcentowano, że aktualny stan prawny pozwala na jest wyodrębnienie trzech grup marynarzy ze względu na zasady podlegania przez nich ubezpieczeniom społecznym:

1) Marynarze zatrudnieni na podstawie marynarskiej umowy o pracę przewidzianej przez ustawę z dnia 5 sierpnia 2015 r. o pracy na morzu zatrudnieni na statku o polskiej przynależności. Marynarze należący do tej grupy podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, chorobowemu oraz wypadkowemu uregulowanymi przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym jest umowa o pracę.

2) Marynarze pływający na statkach pod banderą państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE)/ Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Marynarze, którzy należą do tej grupy, zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego podlegają ubezpieczeniom społecznym na zasadach przewidzianych w ustawodawstwie państwa bandery (lub po spełnieniu określonych warunków państwa siedziby pracodawcy - art. 11 ust. 4 rozporządzenia nr 883/2004),

3) Marynarze pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, które nie jest państwem członkowskim UE/EFTA.W tej grupie możemy wyróżnić następujące grupy:

a) marynarze pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, z którym Polska nie zawarła umowy dwustronnej o zabezpieczeniu społecznym, a ich pracodawca armator nie ma siedziby na terenie UE/EFTA. Marynarze ci w praktyce nie są objęci ochroną ubezpieczeniową,

b) marynarze zatrudnieni przez pracodawcę armatora mającego siedzibę w UE, którzy mają miejsce zamieszkania na terenie UE. Marynarze ci z mocy wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej C-631/17 podlegają ubezpieczeniom społecznym zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego ich miejsca zamieszkania (na podstawie art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia nr 883/2004). Oznacza to, że jeśli marynarze ci mają miejsce zamieszkania na terytorium Polski, podlegają oni ubezpieczeniom społecznym zgodnie z przepisami polskiego prawa ubezpieczeń społecznych. 

c) marynarze pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, z którym Polska zawarła umowę dwustronną o zabezpieczeniu społecznym, w której zamieszczono postanowienia dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym przez marynarzy (np. umowa o zabezpieczeniu społecznym z Turcją). Marynarze ci podlegają ubezpieczeniom społecznym zgodnie z przepisami jednego z państw-stron umowy, wskazanego w umowie.

Kierunek zmian w przepisach jest związany z Konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie o pracy na morzu z dnia 23 lutego 2006 r. Konwencja ta gwarantuje marynarzom prawo do zabezpieczenia społecznego. 

Zgodnie z założeniami Konwencji na Rzeczypospolitej Polskiej spoczywa obowiązek zagwarantowania marynarzom w polskim porządku prawnym prawa do zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego, zasiłku dla bezrobotnych, świadczeń emerytalnych, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy, świadczeń w przypadku śmierci żywiciela oraz świadczeń inwalidzkich

Marynarze z ochroną socjalną

Zgodnie z Konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy o pracy na morzu nowelizacja ustawy ma objąć marynarzy i ich rodziny pełną i ciągłą ochroną socjalną.

Projekt przewiduje w zależności od grupy, do której przynależy marynarz następujące zasady objęcia ochroną socjalną:

I grupa marynarzy:

Marynarze, którzy mają miejsce zamieszkania na terenie Polski pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, z którym Polska nie zawarła umowy dwustronnej o zabezpieczeniu społecznym, a ich pracodawca armator nie ma siedziby na terenie UE/EFTA, lub zatrudnieni przez pracodawcę armatora mającego siedzibę w UE, lub pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, z którym Polska zawarła umowę dwustronną o zabezpieczeniu społecznym, w której zamieszczono postanowienia dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym przez marynarzy. 

Marynarz będzie uzyskiwał status marynarza wykonującego pracę na morzu, a który będzie odrębnym tytułem ubezpieczeń społecznych uregulowanym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Warunkiem zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych będzie przedłożenie w Zakładzie ubezpieczeń Społecznych zaświadczenia wystawionego przez agencję zatrudnienia lub dyrektora urzędu morskiego. 

Składki będą finansowane w całości przez marynarza, który będzie płatnikiem składek Marynarze będą objęci obowiązkowo wszystkimi ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym i rentowymi, chorobowym oraz wypadkowym pod warunkiem dokonania odpowiedniego zgłoszenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Płatnik składek – tj. sam marynarz będzie zobligowany do rozliczenia składki samodzielnie w pierwszej deklaracji lub raporcie imiennym. 

II grupa marynarzy:

Marynarze zatrudnieni na statkach pływających pod banderą Polski. 

W tym przypadku wybór odpowiedniego schematu w zakresie ubezpieczeń społecznych będzie w gestii armatora i marynarza:

a) marynarz będzie pracownikiem

Marynarze, tak jak obecnie, będą zgłaszani do ubezpieczeń społecznych przez armatorów – pracodawców i pozostaną pod regulacjami pracowniczymi w zakresie ubezpieczeń społecznych. Płatnikiem składek zobowiązanym do opłacania składek będzie armator. 

b) marynarz będzie uzyskiwał status marynarza 

Zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych, podleganie ubezpieczeniu oraz opłacanie składek będzie w tym przypadku spoczywało na marynarzu.

W odniesieniu do obu wyróżnionych grup marynarzy istotną kwestią jest tryb i zasady potwierdzania statusu marynarza. W każdym przypadku status ten potwierdzany będzie w drodze zaświadczenia wydawanego przez:

1) agencję zatrudnienia – dla marynarzy korzystających z jej pośrednictwa w zawarciu umowy, na podstawie której świadczy pracę na morzu, z armatorem zatrudniającym go do pracy na statku pływającym pod banderą państwa trzeciego,

2) dyrektora urzędu morskiego – dla marynarzy niekorzystających z pośrednictwa agencji zatrudnienia.

Status marynarza będzie potwierdzany na podstawie umowy, na podstawie której marynarz świadczy pracę na morzu, lub wpisów do książeczki żeglarskiej lub praktyki pływania potwierdzonej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 68 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie morskim.

Podsumowanie

Rozwiązania mające na celu zapewnienie marynarzom pełnej ochrony socjalnej są sprawą pilną i zarazem potrzebną. Niestety marynarze bezskutecznie czekali przez lata na uregulowanie tych kwestii. 

Na marginesie warto również zaznaczyć, iż efektywność tej opieki socjalnej może budzić duże wątpliwości w zestawieniu z potencjalnymi kosztami jej uzyskania przez marynarzy. 

Nie można również zapomnieć, że wielu marynarzy dbając o zabezpieczenie siebie i swojej rodziny zawiera indywidualne polisy ubezpieczeniowe / emerytalne, co skutkuje ochroną rodzin marynarskich na wypadek różnych zdarzeń losowych, czy też przyszłej emerytury. Warto nadmienić, iż projektowane zmiany w przepisach z pewnością nie zastąpią tego typu ochrony ubezpieczeniowej. 

Obecny projekt przepisów jest w fazie konsultacji i trudno ustalić jak będzie wyglądał ich ostateczny kształt oraz kiedy wejdą one w życie.

Zespół Kancelarii będzie oczywiście dalej monitował prace nad tymi przepisami. 

Mateusz Romowicz - radca prawny

Alicja Bożek - radca prawny