W 2020 roku przypada 100. rocznica utworzenia Urzędu Marynarki Handlowej, którego funkcjonowanie zapoczątkowało współczesną historię Administracji Morskiej RP. Miało to miejsce dokładnie 2 kwietnia 1920 roku. Dla upamiętnienia tego wydarzenia, urzędy morskie wspólnie z Ministerstwem Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej planowały w kwietniu tego roku szereg wydarzeń, jednak ich termin i zakres musiały zostać zmienione z uwagi na panującą sytuację epidemiologiczną.
Dzisiaj publikujemy film przygotowany z okazji 100.rocznicy utworzenia Administracji Morskiej RP oraz przypominamy artykuł, który ukazał się dokładnie 100 lat od powstania Urzędu Marynarki Handlowej w Wejherowie.
2 kwietnia 2020 roku przypadła 100-na rocznica powołania do życia Urzędu Marynarki Handlowej w Wejherowie
Rozkazem Ministra Spraw Wojskowych z dnia 2 kwietnia 1920 roku został utworzony Urząd Marynarki Handlowej w Wejherowie. Na stanowisko Naczelnika tego Urzędu, Minister Spraw Wojskowych, generał porucznik Józef Krzysztof Leśniewski, mianował kapitana marynarki Józefa Poznańskiego (jego następcą został inż. Stanisław Waldemar Łęgowski, zamordowany przez hitlerowców w lasach Piaśnicy w listopadzie 1939 roku wraz z dziesięcioma zakładnikami z Urzędu Morskiego). Do zadań Urzędu należały sprawy związane z rejestracją łodzi, awariami i wypadkami morskimi, ochroną wydm i brzegów morskich oraz ich umocnień, sprawy ochrony rybołówstwa i administracji portami.
W grudniu 1921 roku wszelkie sprawy związane z Marynarką Handlową, w tym Urząd Marynarki Handlowej, przekazano w gestię Ministra Przemysłu i Handlu, koncentrując całokształt tej problematyki w Departamencie Marynarki Handlowej, przemianowanym później na Departament Morski. Powołano też Morski Urząd Rybacki w Pucku, który przejął sprawy związane z ochroną rybołówstwa na polskich wodach przybrzeżnych.
Na mocy rozporządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 23 listopada 1922 roku Urzędowi Marynarki Handlowej zostały powierzone też czynności Urzędu Żeglarskiego i wykonywanie pomierzania statków, a w trzy lata później – w związku z utworzeniem Izby Morskiej – z zakresu jego właściwości zostały wyłączone sprawy wypadków morskich i awarii.
Urząd Marynarki Handlowej w okresie „wejherowskim” miał utrudnione zadania: pracę komplikował brak odpowiedniej łączności, komunikacji, odpowiedniego personelu i przeciągające się dyskusje nad rolą i znaczeniem wybrzeża i floty dla naszego regionu. Panował dodatkowo potężny głód pieniądza. Mimo to J. Poznański czynił wszystko co możliwe, by właściwie kierować Urzędem dla dobra gospodarki morskiej. Powoli wszystkie urządzenia, przystanie rybackie, latarnie zaczęły normalnie pracować, a we wrześniu 1922 roku zakończono budowę „Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków” w Gdyni. Budowa ta, jak dzisiaj wiemy, obfitowała w szereg dramatycznych momentów, przede wszystkim z uwagi na brak środków finansowych na budowę.
Wybudowano wówczas w Gdyni molo o długości 150 metrów oraz 174 metrów falochronu – co bez dobrego technicznie uzbrojenia uznać należy za spory wyczyn.
Urząd Marynarki Handlowej w tym okresie doprowadził też do wydania szeregu przepisów dotyczących bezpieczeństwa żeglugi i porządku żeglugowego. Z posiadanych materiałów wynika, że J. Poznański wykonywał także w tym okresie poufne polecenia wiceadmirała Kazimierza Porębskiego, m.in. przygotował statut dla Urzędu Marynarki Handlowej w Gdańsku.
Urząd Marynarki Handlowej utworzył swoje „terenowe” jednostki organizacyjne: w Helu z dniem 3 czerwca 1922 roku, w Pucku w lutym 1922 roku oraz w Gdyni z dniem 24 lipca 1922 roku. Z dniem 3 maja 1927 roku – siedzibę Urzędu Marynarki Handlowej przeniesiono z Wejherowa do Gdyni; w roku 1928 przeniesiono także z Pucka do Gdyni siedzibę Morskiego Urzędu Rybackiego.
Podstawowym aktem prawnym regulującym organizację i zakres działania władz Marynarki Handlowej było jednak dopiero rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej w mocy ustawy z dnia 22 marca 1928 roku. Rozporządzenie wprowadziło dwuinstancyjność tych władz stanowiąc, że władzami pierwszej instancji są kapitanaty portów, a władzą drugiej instancji Urząd Morski z siedzibą w Gdyni, podległy Ministrowi Przemysłu i Handlu.
Do zakresu działania Urzędu Morskiego należały sprawy:
- policji portowej i żeglugowej,
- pilotażu,
- budowy oraz zarządzania latarniami morskimi, pławami i innymi znakami nawigacyjnymi,
- inspekcji technicznej statków morskich i handlowych pod względem zdatności do żeglugi morskiej,
- budowy oraz utrzymania państwowych portów morskich, urządzeń portowych i umocnień brzegowych,
- eksploatacji państwowych portów morskich, przystani i urządzeń portowych,
- nadzoru nad budową, utrzymaniem i eksploatacją portów, przystani i urządzeń portowych, będących własnością komunalną lub prywatną,
- budowy i utrzymania wydm nadbrzeżnych,
- pogłębiania i utrzymania morskich dróg wodnych,
- dozoru nad kotłami parowymi morskich statków handlowych,
- pomiaru statków morskich,
- służby żeglarskiej morskiej,
- ratownictwa morskiego,
- zbierania materiałów, dotyczących ruchu portowego,
- współdziałania z innymi władzami w sprawach należących do kompetencji tych władz, a dotyczących marynarki handlowej i morskich portów handlowych,
- odwołań od decyzji podległych urzędów,
- inne, zlecone poszczególnymi przepisami prawnymi.
Statut Organizacyjny Urzędu Morskiego nadany przez Ministra Przemysłu i Handlu postanawiał, że na czele Urzędu Morskiego stoi Dyrektor, który jest zwierzchnikiem podległych mu urzędników i służbowym przełożonym funkcjonariuszy Urzędu. Zastępcą – był jeden z wyznaczonych przez Ministra Przemysłu i Handlu naczelnik Wydziału.
Urząd dzielił się na Wydziały:
- Ogólny,
- Handlowy,
- Techniczno-Budowlany,
- Administracji Morskiej.
Przy Urzędzie Morskim w Gdyni od 18 lutego 1929 roku funkcjonowała Tymczasowa Rada Portowa, której przewodniczącym był Józef Poznański.
W okresie międzywojennym Urząd Morski dokonał wiele w dziedzinie
budownictwa wodnego i naziemnego, wykonano różne budowle na wybrzeżu, z
których do najważniejszych należy zaliczyć wszelkie sprawy związane z
budowlami w porcie gdyńskim, wzmocnienie brzegu morskiego żelbetową
konstrukcją systemu de Muralta na długości 1.130 m przed wsią
Karwieńskie Błota, drewniane wzmocnienie brzegu przed wsią Chałupy na
Półwyspie Helskim oraz podobne wzmocnienia także pod górą Lubek,
wybudowanie nowego Portu rybackiego w Jastarni-Borze, przebudowanie
falochronów w porcie helskim metodą zamiany nawodnej konstrukcji
drewnianej na żelbetową, zbudowanie w porcie helskim nowej przystani dla
statków pasażerskich, budowę falochronów, budowę pomostów drewnianych w
Gdyni i Orłowie, wzniesienie części wzmocnienia żelbetowego o długości
300 m na brzegu pod Kamienną Górą. W porcie gdyńskim wykonane zostały
roboty budowlane, oprócz należących do właściwej budowy portu. Te
dokonania przedstawiały się imponująco.
Dokonano przebudowy
elektrowni portowej (zwiększenie jej mocy), wzniesiono budynek Urzędu
Morskiego (Gmach zaprojektowany został przez znanego architekta
poznańskiego Adama Ballenstedta) i Stacji Pilotów oraz domy mieszkalne
dla pracowników Urzędu Morskiego, budowane pod nadzorem Urzędu
Morskiego, trzy hangary portowe, ułożono w porcie kilkaset metrów dróg
brukowych, wykonano kanały dźwigowe, 5 stacji transformatorowych,
wyposażono w odpowiedni sprzęt Portową Straż Pożarną, zaopatrzono
holowniki portowe w pompy p.poż. Zajmowano się ratownictwem morskim
czyniąc wiele, by holowniki portowe były zdolne do wykonywania akcji
ratowniczych.
Utrzymywano ratownictwo brzegowe na zasadzie
ochotniczych drużyn ratowniczych. W tym krótkim okresie czasu ekipy
Urzędu Morskiego wykonały liczne pomiary na brzegu i wodzie,
przebudowały elementy oświetlenia nawigacyjnego, zbudowały i rozmieściły
liczne znaki nawigacyjne, wybudowano siedem latarń morskich. Na
wejściu do Portu gdyńskiego w latarniach zamontowano urządzenia do
nadawania sygnałów akustycznych i mgłowych. Zakupiono odpowiedni sprzęt
pogłębiarski (dwie dragi – ssącą i czerpakową) oraz kilkanaście
jednostek pomocniczych, za pomocą tego sprzętu pogłębiano wejście do
basenu Portu gdyńskiego, wejście do portów w Helu, Jastarni i Pucku.
Zbudowano również halę rybną na molu rybackim, stacje kwarantannową oraz
przystań dla łodzi i małych statków, wznoszono szereg innych budowli
dla portu gdyńskiego.
Po zajęciu Gdyni przez wojska hitlerowskie w 1939 r. budynek przejęty został przez administrację niemiecką.
W
następstwie drugiej wojny światowej Polska uzyskała szeroki dostęp do
morza. Administracja morska bazowała na przedwojennych wzorcach i aktach
prawnych przy organizowaniu swej pracy; jednak miała ona większy zasięg
i zakres działania niż administracja morska II Rzeczypospolitej.
Po
wyzwoleniu Gdyni z rąk okupanta, 10 maja 1945 roku. J. Poznański
otrzymał nominację na Dyrektora Głównego Urzędu Morskiego, którego
obszarem działania były port i wybrzeże polskie od Elbląga do
Kołobrzegu.
Przedwojenny budynek Urzędu Morskiego w Gdyni nie
ucierpiał na skutek działań wojennych, jednakże Główny Urząd Morski
został zlokalizowany w Gdańsku-Wrzeszczu przy ul. Grunwaldzkiej.
Budynek
w Gdyni (przedwojenna siedziba Urzędu Morskiego) stał się siedzibą
Biura Odbudowy Portów – powołanego przez Kolegium Ministra Przemysłu. W
obiekcie miały swoją siedzibę: Kapitanat Portu w Gdyni, część Urzędu
Celnego i Portowa Służba Zdrowia. Rozporządzeniem z dnia 9 grudnia
1947 r. o ustanowieniu urzędów morskich i kapitanatów portów Minister
Żeglugi ustanawia: Gdański Urząd Morski z siedzibą w Gdańsku-Wrzeszczu i
Szczeciński Urząd Morski w Szczecinie. Powołanie Koszalińskiego Urzędu
Morskiego z siedzibą w Słupsku następuje w maju 1951 r. ale formalnie
Urząd Morski w Koszalinie z siedzibą w Słupsku powstał w 1954 r.
Powrót
Gdańskiego Urzędu Morskiego do obecnej siedziby w Gdyni przy ul.
Bernarda Chrzanowskiego 10 następował stopniowo na początku lat
50-tych ubiegłego stulecia.
Obok czynności bieżących, opartych na
przepisach okresu międzywojennego, administracja morska musiała zająć
się przede wszystkim zniszczoną gospodarką całego wybrzeża, w trzech
wielkich portach. Porty, ich urządzenia, oznakowanie nawigacyjne, tory
podejściowe musiały zostać szybko zbadane i uruchomione dla
natychmiastowego wykorzystania do przyjmowania towarów przychodzących z
UNRA, czy też importowanych – jak również towarów eksportowanych (w tym
przede wszystkim węgla). Aby port Gdynia mógł normalnie funkcjonować,
należało go odblokować i rozminować. Naczelnym zadaniem kształtującym
pracę Głównego Urzędu Morskiego, po procesie wstępnego uporządkowania
portów, była ich odbudowa, przy czym Główny Urząd Morski pełnił tutaj
rolę koordynatora, wydawał wiążące decyzje dotyczące kolejności działań,
zatwierdzał plany oraz nadzorował utworzone resortowe Biuro Odbudowy
Portów. Ten wielki wysiłek ludzi, bez podstawowego wynagrodzenia, często
niedokarmionych, zaowocował już w lipcu 1945 roku, kiedy to do portów w
Gdyni i w Gdańsku weszły pierwsze statki handlowe; wkrótce potem (w
kwietniu 1946 roku) pierwszy statek zawinął także do Portu w Szczecinie.
Na
mocy rozporządzenia Ministra Żeglugi – Główny Urząd Morski w Gdyni z
dniem 1 stycznia 1948 roku uległ likwidacji. W jego miejsce powołano
Gdański Urząd Morski z siedzibą w Gdańsku-Wrzeszczu oraz Szczeciński
Urząd Morski z siedzibą w Szczecinie. 1 stycznia 1950 roku – na
podstawie uchwały Komitetu Ekonomicznego Rady ministrów – powstały
zespoły portowe: Gdynia-Gdańsk oraz Szczecin-Świnoujście.
Przedsiębiorstwa te nosiły nazwę „Zarządów Portów” . Od 1952 roku
zadania związane z ratownictwem na morzu przeszły do Polskiego
Ratownictwa Okrętowego (PRO), zaś przy urzędach morskich pozostało
jedynie ratownictwo brzegowe (w 1982 roku przekazane do PRO). W 1954
roku połączono Morskie Urzędy Rybackie z Urzędami Morskimi.
Po
wielu latach licznych eksperymentów, w dniu 2 lutego 1955 roku ukazał
się dekret o terenowych organach administracji morskiej. Urzędy zostały
określone jako terenowe organa administracji morskiej na obszarze
morskich portów, przystani, morskich wód wewnętrznych i terytorialnych
oraz pasa nadbrzeżnego. Zarządzeniem Ministra Żeglugi z dnia 21 marca
1955 roku – będącym aktem wykonawczym do ww. dekretu- powołano do życia
trzy urzędy morskie, tj. Urząd Morski w Gdyni, Urząd Morski w Szczecinie
i Urząd Morski w Słupsku. Dokonana regulacja prawna doprowadziła do
zmiany zadań urzędów w dziedzinie gospodarczej wykonywanych w latach
1945-1955; uwypukliła zadania o charakterze publiczno-prawnym,
koncentrując je w głównej mierze na problematyce szeroko pojętego
bezpieczeństwa żeglugi. O wszechstronnej działalności publiczno-prawnej
terenowych organów administracji morskiej świadczyło również przyznanie
im uprawnień w zakresie nadzoru techniczno-budowlanego i dozoru
technicznego, jak również ochrony i administracji rybołówstwa morskiego
oraz ochrony polskiej strefy rybołówstwa morskiego. Oprócz działalności
publiczno-prawnej urzędy morskie prowadziły działalność o charakterze
administracyjno-technicznym, która w istocie rzeczy oznaczała
prowadzenie działalności gospodarczej. W tej dziedzinie zadania
sprowadzały się do:
- utrzymywania w stanie żeglowności torów
podejściowych, poprzez pogłębianie torów wodnych i akwenów portowych
oraz zarządzanie portami i przystaniami nie przekazanymi w użytkowanie
innym jednostkom gospodarki uspołecznionej,
- budowy, utrzymania i ochrony umocnień brzegowych, wydm i zalesień ochronnych w pasie technicznym,
- utrzymywania oznakowania nawigacyjnego, jego modernizacji i rozbudowy (Urząd Morski w Gdyni i Szczecinie).
Kolejne
zmiany wprowadzono ustawą z dnia 21 marca 1991 roku o obszarach
morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (aktualnie
obowiązująca), która określiła położenie prawne obszarów morskich (w tym
pasa nadbrzeżnego) oraz organy administracji morskiej i ich
kompetencje. Określono także zakres działalności dyrektorów Urzędów
Morskich. Wewnętrzną strukturę organizacyjną i zasady działania komórek
organizacyjnych, kapitanatów i bosmanatów portów określają regulaminy
organizacyjne wydane zarządzeniami dyrektorów urzędów morskich wg. ich
właściwości terytorialnej.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 15 stycznia 2020 roku w
sprawie zniesienia Urzędu Morskiego w Słupsku, mienie Skarbu Państwa,
będące w dyspozycji zniesionego Urzędu Morskiego w Słupsku, w tym
nieruchomości znajdujące się w trwałym zarządzie lub użytkowaniu,
znajdujące się na obszarze województwa pomorskiego przeszły w
dyspozycję, trwały zarząd lub użytkowanie dyrektora Urzędu Morskiego w
Gdyni (m.in. Porty Morskie w Łebie, Rowach i Ustce), natomiast te
znajdujące się na obszarze województwa zachodniopolskiego podlegają
obecnie dyrektorowi Urzędu Morskiego w Szczecinie.
*******
Tekst składa się z obszernych fragmentów artykułu
autorstwa prof. kpt.ż.w. Daniela Dudy, który ukazał się w 1995 roku w
czasopiśmie Polskiego Towarzystwa Nautologicznego – NAUTOLOGIA.
Wykorzystano w nim również zapiski Andrzeja Matulewicza, wieloletniego
pracownika Urzędu Morskiego w Gdyni (m.in. Naczelnika Wydziału
Administracyjno-Gospodarczego).
Serdecznie zachęcamy również do
lektury, która z okazji 100-lecia naszego Urzędu zostanie wydana w
wersji książkowej: Daniel Duda „Dyrektorzy Urzędu Morskiego w Gdyni okresu międzywojennego. Cz VIII. Przyczynek do dziejów polskiej administracji morskiej”.
Przemysł chemiczny UE pod globalną kroplówką. Ropa do UE płynie przez porty szerokim strumieniem
Rosja nielegalnie eksportuje zboże z okupowanych portów na Krymie i Morzu Azowskim
Anomalia w łańcuchach dostaw. Sezon przygotowań do Świąt Bożego Narodzenia 2024 rozpoczął się wyjątkowo wcześnie
Eksplozja kontenera w chińskim porcie zakłóca łańcuchy dostaw
Meksyk zwiększył dostawy ropy na Kubę mimo ryzyka amerykańskich sankcji
Paryż 2024 za kulisami – CEVA Logistics o znaczeniu planowania i obsługi magazynowej