Eksploatacja statków powoduje emisję zanieczyszczeń do powietrza. Spalanie paliwa uwalnia do atmosfery szereg substancji zubożających warstwę ozonową. Obecnie zarówno w prawodawstwie międzynarodowym jak i wewnętrznym poszczególnych państw duży nacisk kładzie się na należytą ochronę środowiska wobec postępującego rozwoju cywilizacyjnego.

W Polsce, w art. 86 Konstytucji, ustrojodawca wskazuje, iż każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Szczegółowe zasady odpowiedzialności normuje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (dalej p.o.ś.), która wprowadza obowiązek ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. W myśl tejże ustawy, za podmiot korzystający ze środowiska uważa się m.in. przedsiębiorcę w rozumieniu polskich przepisów, przedsiębiorcę zagranicznego. Opłata za korzystanie ze środowiska jest ponoszona w szczególności za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza.

W kontekście transportu morskiego i wykorzystywanych na jego potrzeby statków, stanowiących urządzenia w rozumieniu p.o.ś., istotne znaczenie ma stanowisko sądów administracyjnych odnośnie stosowania zasad przewidzianych w p.o.ś. do statków morskich. Zgodnie z art. 2 ust. 4 p.o.ś., zasady ochrony morza przed zanieczyszczeniem przez statki oraz organy administracji właściwe w sprawach tej ochrony określają przepisy odrębne. Brzmienie przedmiotowej regulacji skłania do wniosku, iż regulacje zawarte w p.o.ś. nie dotyczą armatorów statków uprawiających żeglugę morską, wobec oddania kwestii ochrony środowiska morskiego pod rządy przepisów szczególnych.  Do takich regulacji należy zaliczyć w szczególności ustawę z dnia 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków i ustawę z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki.

Powyższej hipotezy nie podzielały do tej pory polskie sądy administracyjne, których skromny dorobek w tym zakresie składa się z trzech wyroków: Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 stycznia 2007 r. (sygn. akt II OSK 151/06), Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 21 czerwca 2007r. (sygn. akt II SA/Gd 257/07) oraz Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 3 listopada 2005r. w sprawie o sygn. akt II SA/Sz 24/05. Sądy w przedmiotowych orzeczeniach rozstrzygały kwestię zasadności ponoszenia przez armatorów statków morskich opłat z tytułu korzystania ze środowiska w związku z emisją przez statki gazów i pyłów do powietrza. NSA stwierdził, że sformułowanie art. 2 ust. 4 p.o.ś. nie daje podstaw do wyłączenia armatorów statków morskich spod obowiązku ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. Argumentował, iż pojęcie „morza” użyte w tym przepisie,  nie odnosi się do przestrzeni powietrznej nad poziomem wody, a tym samym odesłanie do stosowania odrębnych przepisów w zakresie ochrony morza obejmuje jedynie ochronę wody oraz dna morskiego. NSA wtóruje w tej kwestii orzeczeniu WSA w Szczecinie, który zwracał uwagę że p.o.ś. nie zawiera definicji "morza", co świadczy, że ustawodawca nie widział takiej potrzeby i należy przyjąć w tym zakresie prostą wykładnię językową tego słowa- jako obszaru wód, wyodrębnioną część oceanu. NSA wskazywał, iż ustawa o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki, Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r., a także ustawa o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków regulują jedynie kwestię związaną z ochroną zasobów wody morskiej, pozostawiając poza zakresem swoich postanowień kwestie związane z ochroną powietrza nad jej powierzchnią.

Zastanawiając się nad słusznością powyższej, niekorzystnej z punktu widzenia armatorów linii orzeczniczej wskazać przede wszystkim należy na art. 5 ustawy o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki, który stanowi, iż do zapobiegania zanieczyszczaniu morza związanego z uprawianiem żeglugi lub prowadzeniem innej działalności morskiej przez statki stosuje się min. postanowienia konwencji „MARPOL”, której załącznik VI poświęcony jest w całości kwestiom zapobiegania zanieczyszczeniom powietrza przez statki. Co więcej przedmiotowa konwencja po zmianach wprowadzonych Protokołem z 1997 r. zawiera regulacje dotyczące m. in wydawania Międzynarodowego Certyfikatu o Zapobieganiu Zanieczyszczania Powietrza przez Statki, przeglądów zasadniczych przeprowadzanych przed rozpoczęciem eksploatacji statków, przeglądów okresowych i pośrednich. Dodatkowo Konwencja w załączniku VI reguluje proces kontroli wymagań eksploatacyjnych, normy dotyczące emisji substancji szkodliwych dla powietrza, jak również spalania na statkach oraz wymagania co do jakości paliwa.

W załączniku do ustawy o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki określone zostały opłaty za przeprowadzanie inspekcji i wystawianie lub potwierdzanie międzynarodowych świadectw, w tym wspomnianego wyżej Międzynarodowego Certyfikatu o Zapobieganiu Zanieczyszczania Powietrza przez Statki. W świetle powyższego nie można zatem w pełni zgodzić się z prezentowanym przez sądy administracyjne stanowiskiem, bowiem przywołane akty zawierają rozbudowane regulacje dotyczące ochrony powietrza w związku z eksploatowaniem statków morskich, ponadto spełnienie wymagań stawianych przez obecnie obowiązujące przepisy prawa jest ściśle powiązane z ponoszeniem szeregu opłat. Wymagania te spełniają rolę bezpośredniego środka ochrony środowiska, zatem odrzucenie koncepcji odpłatności emisji gazów i pyłów do powietrza na podstawie p.o.ś. nie skutkuje całkowitym uniknięciem przez armatorów statków morskich kosztów związanych z korzystaniem przez nich ze środowiska, w tym powietrza. Dodatkowo należy zaznaczyć, iż ustawa o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki zawiera postanowienia odnoszące się bezpośrednio do kwestii zanieczyszczania powietrza, w art. 36a pkt 9 sankcjonuje bowiem eksploatowanie statku, który emituje do powietrza substancje zubożające warstwę ozonową lub tlenki azotu karą pieniężną w wysokości 50.000 SDR.

Radca prawny Krzysztof Wiszniewski
Aplikant radcowski Michał Pilecki
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
w Szczecinie

Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.czernis.pl