W naszym opracowaniu Czarter na czas – wycofanie statku z czarteru omówiliśmy sytuację prawną armatora i czarterującego w momencie, kiedy ten ostatni zalega z płatnością opłaty czarterowej. Dokonaliśmy w szczególności rozróżnienia sytuacji w świetle ogólnych zasad common law oraz szczególnych postanowień umownych dedykowanych do uregulowania tego typu sytuacji (np. Kl. 5 NYPE 46, Kl. 11A NYPE 93, czy Kl. 6 BALTIME 1939). W przypadku istnienia tego typu postanowień umownych, armator jest uprawniony do niezwłocznego rozwiązania umowy i wycofania statku z czarteru w przypadku jakiejkolwiek zwłoki czarterującego w płatności „hire”.

Czy ten, przyznajmy, niezwykle rygorystyczny i wysoce dotkliwy dla czarterującego, środek prawny podlega jakimś ograniczeniom? W szczególności, czy w istocie czarterujący postawiony zostanie w sytuacji bez wyjścia nawet wtedy, kiedy choć po terminie przewidzianym umową, to jednak dokona pełnej płatności zaległej opłaty czarterowej? Lord Wilberforce w sprawie „The Laconia” [1977] 1 Lloyd’s Rep. 320 rozstrzygał tą kwestię w oparciu o common law, instytucję prawną tzw. „waiver of breach”. Jej istota sprowadza się do tego, iż armator może stracić swoje prawo do wycofania statku z czarteru na czas z tytułu zwłoki czarterującego w płatności „hire” przez swoje określone zachowanie. Zachowanie to może polegać na „clear and unequivocal act showing acceptance of late payment as though it had been made on time”. Drugiego typu działania armatora, które mogą stanowić podstawę do przyjęcia, iż z pełną świadomością zrezygnował ze swojego prawa rozwiązania umowy, odnoszą się do sytuacji, w której co prawda złożył on oświadczenie odmawiające przyjęcia płatności „hire” dokonanej w zwłoce, ale jednocześnie samo oświadczenie armatora złożone zostało z takim opóźnieniem po otrzymaniu zaległości „hire’owej” „as may reasonably cause the charterer to believe that it had been accepted”.

Oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spóźnionej płatności opłaty czarterowej musi być złożone przez osobę właściwie upoważnioną do działania w imieniu armatora. W sprawie „The Laconia” [1977] spóźniona płatność została przyjęta przez bank armatora, który na drugi dzień (po powzięciu informacji o dokonanej spóźnionej płatności) polecił bankowi niezwłoczny zwrot „hire”. Izba Lordów nie miała wątpliwości, iż bank nie był upoważniony do potwierdzenia spóźnionej płatności. Innymi słowy, nie był upoważniony do skutecznego „waiver” w imieniu armatora statku. Wydana na drugi dzień instrukcja armatora zwrócenia „hire” czarterującemu (i związane z tym dokonane następnie rozwiązanie umowy czarteru i wycofanie statku) było skuteczne prawnie.

Podobnie zaakceptowanie przez armatora tylko części płatności „hire” (która to płatność została dokonana we właściwym terminie umownym) w sytuacji, w której brakującą różnicę czarterujący zapłaci ze zwłoką, nie może zostać uznane za zrzeczenie się armatora z prawa do rozwiązania umowy na skutek naruszenia przez czarterujących obowiązku umownego, terminowej płatności „hire’owej” w pełnej wysokości ustalonej czarterem. Kwestia powyższa była przedmiotem uważnej analizy sądowej w sprawie „The Mihalios Xilas” [1979] 2 Lloyd’s Rep. 303. Pomijając niezwykle skomplikowany stan faktyczny sprawy, ograniczmy się do faktu, iż czarterujący (po dokonaniu nieprawidłowo obliczonych potrąceń) zapłacił tylko część należnej opłaty czarterowej. Armator, który wstępnie nie zgodził się na taką płatność częściową, nie poinstruował jednocześnie swojego banku, aby odmówiono oficjalnie takiej niepełnej płatności „hire”. Jednocześnie armator zażądał od czarterujących dodatkowych informacji i dokumentów, które potwierdziłyby lub uzasadniły dokonane przez czarterujących potrącenia. Czarterujący nie uzupełnił i nie dostarczył wnioskowanej dokumentacji. Armator po upływie 4 dni od daty, w której pełna płatność „hire” winna być dokonana, rozwiązał umowę i wycofał statek z czarteru. Czarterujący podniósł zarzut, iż armator przez czterodniowe opóźnienie w złożeniu oświadczenia o rozwiązaniu umowy uznał de facto częściową płatność za prawidłową lub uznał zwłokę w płatności (jeżeli przyjąć, iż należało zapłacić pełną ratę „hire” bez potrąceń) za zaakceptowaną, a tym samym zrezygnował z prawa do wycofania statku na skutek zwłoki w płatności („waiver of right to withdrawal”).

Rozstrzygnięcie tej kwestii miało daleko idące konsekwencje prawne. Gdyby bowiem sąd uznał za właściwe stanowisko reprezentowane przez czarterujących oznaczałoby to, w praktyce, iż to w istocie armator naruszył umowę („breach of the contract”) przez nieuzasadnione prawnie wycofanie statku przed upływem czasu, na który czarter został zawarty. Sąd jednakże odrzucił argumentację czarterujących. Lord Diplock, sędzia sprawozdawca, trafnie wskazał, iż podjęcie przez armatora tak doniosłej decyzji – czy wycofać statek ze skutkiem natychmiastowym na skutek zawinionego naruszenia przez czarterujących obowiązku płatności „hire”, czy też zrezygnować z tego prawa wycofania (pomimo istnienia materialno-prawnych przesłanek do podjęcia takiej decyzji) – wymaga uzasadnionego czasu.

W szczególności Lord Diplock stwierdził: „waiver requires knowledge (…), the owners were entitled to a reasonable time to make enquires of the charterers and the master of the vessel (as they did) with a view to ascertaining whether [the right to withdraw the vessel (…) had accrued] before electing whether to withdraw or not. That being so [four/five days] was a reasonable time to do so is one of the fact which cannot be disturbed”. Lord Scarman uzupełniając wypowiedź sędziego sprawozdawcy słusznie wskazał, iż przy takiej konstrukcji interpretacyjnej przetrzymanie przez armatora części zapłaconego „hire” (pomiędzy datą wpłynięcia opłaty czarterowej, a datą zwrotu tych pieniędzy po podjęciu decyzji o ostatecznym wycofaniu statku z czarteru) również nie może być traktowana jako „act of waiver”.

Kolejne oznaczenia sądowe poszły w ślad za precedensem „The Mihalios Xilas” [1979] potwierdzając, iż odłożenie decyzji armatora o wycofaniu (bądź nie) statku z czarteru przez cztery do pięciu dni od daty, w której należny „hire” winien być zapłacony, nie stanowi i stanowić nie powinien podstawy do uznania, iż armator dokonał zrzeczenia się swoich praw („waiver”). W 1980 r. w sprawie „The Balder London” [1980] 2 Lloyd’s Rep. 489, a następnie w sprawie „The Scaptrade” [1981] 2 Lloyd’s Rep. 425 podjęto, przyznajmy, karkołomną próbę dookreślenia jaki racjonalnie najkrótszy okres wstrzymania się z decyzją można uznać za uzasadniony z punktu widzenia prawa, który pozwoliłby na obronę stanowiska prezentowanego w sprawie „The Mihalios Xilas” [1979]. Sędzia Lloyd sformułował to w następujący sposób: „(…) what is the shortest time reasonably necessary will depend upon all circumstances of the case. In some cases it will be reasonable for the owners to seek legal advice (…) it would be quite wrong in cases of this kind to require owners to grasp at the first opportunity to withdraw or to hold that they act at their peril by giving characters two or three days grace”.

Jak się więc wydaje, linia orzecznictwa wykreśla bezpieczną granicę dwóch do pięciu dni, w których, pomimo naruszenia przez czarterujących umownego terminu do płatności stosownej stawki „hire”, armator może odłożyć decyzję co do ewentualnych skutków takiego naruszenia, bez groźby potraktowania tego „terminu do namysłu i sprawdzenia” jako akt woli odstąpienia od swoich kontraktowych praw.

Jak zawsze ciężar dowodu, iż powstałe opóźnienie w podjęciu decyzji było uzasadnione prawnie i nie stanowiło „act of waiver” spoczywa na armatorze, bo to armator wywodził będzie skutki prawne wynikające z okoliczności, które będą przedmiotem dowodowego wykazania. Ponadto, biorąc pod uwagę fakt, iż rozpatrywany jest tu wyjątek od reguły (to jest sytuacja, w której strona odkłada podjęcie decyzji, do której jest uprawniona natychmiast po powstaniu okoliczności zwłoki w płatności „hire”), ma zastosowanie zasada „contra proferentem”. Oznacza to, iż armator musi w sposób niebudzący wątpliwości prawnych i faktycznych wykazać, iż powstałe opóźnienie w podjęciu decyzji o wycofaniu statku było uzasadnione konkretnymi okolicznościami sprawy. W przypadku niespełnienia tak wysokiego progu wykazania dowodowego, działanie armatora może zostać uznane za „waiver of rights to withdrawal” ze wszystkimi wynikającymi z tego skutkami prawnymi i finansowymi.

Marek Czernis